ศีล – สมาธิ – ปัญญา คือ “ไตรสิกขา” (การฝึกอบรม 3 ด้าน) ถือเป็น แก่นของการปฏิบัติในพระพุทธศาสนา และเป็นรากฐานที่เชื่อมโยงกับอริยสัจ 4 และมรรค 8 ด้วย

ไตรสิกขา (การฝึกอบรม 3 ด้าน)
1. ศีล (Sīla) → การควบคุมพฤติกรรม
ความหมาย : การรักษากาย วาจา ให้เรียบร้อย ไม่เบียดเบียนผู้อื่น
เป้าหมาย : ความสงบสุขในสังคม ความไว้ใจ ความเป็นระเบียบ
ตัวอย่าง : ศีล 5, ศีล 8, ข้อวัตรของพระสงฆ์

2. สมาธิ (Samādhi) → การควบคุมจิตใจ
ความหมาย : การฝึกให้จิตตั้งมั่น ไม่ฟุ้งซ่าน
เป้าหมาย : จิตสงบ เกิดพลังจิตที่มั่นคง
วิธีการ : นั่งสมาธิ, การเจริญสติ, อานาปานสติ

3. ปัญญา (Paññā) → การรู้แจ้งความจริง
ความหมาย : ความเข้าใจตามความเป็นจริง (เห็นไตรลักษณ์ – อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)
เป้าหมาย : ความหลุดพ้นจากกิเลส ความดับทุกข์
ตัวอย่าง : การพิจารณาธรรม, การเจริญวิปัสสนา

ความสัมพันธ์
ศีล → ทำให้กายวาจาสงบ → เกิดความพร้อมสำหรับการฝึกจิต
สมาธิ → ทำให้จิตใจสงบ → เป็นฐานของปัญญา
ปัญญา → เห็นความจริง → ดับทุกข์ได้
จึงเปรียบเหมือน บันได 3 ขั้น ที่ต้องปฏิบัติตามลำดับ